چگونه آلودگی های سموم قارچی در خوراک دام را مدیریت نماییم؟
در صنعت غذا و غلات مبارزه بر علیه سموم قارچی ، مجموعه ای از محصولات شیمیایی جانبی سمی تولید شده توسط کپک های موجود در مواد خام ، مورد توجه است زیرا که سلامتی و بهره وری دامها و محصولات صنعت طیور و دامهای اهلی را مورد چالش قرار می دهد.
سموم قارچی در میان مهمترین عوامل تنش زای غذا برد تاثیر گذار بر تولیدات دامی جای دارند. اثرات مخرب این سموم بیشمار بوده و افت مالی ملازم با این سموم نامرئی قابل توجه می باشد. هزینه واقعی آلودگی با سموم قارچی در تولید پروتئین دامی نامعلوم است؛ به هر حال برای متخصصین تغذیه این امری ضروری است تا با محلولهای افزودنی غذایی اثرت این سموم را تخفیف داده و برای تولید کنندگان محصولات غذایی نیز پایش صحیح ، دست ورزی و آزمایش اجزای ترکیبی آنها امریست لازم . چون سموم قارچی توسط کپک ها بعنوان پاسخ دفاعی طبیعی در مقابله به عوامل محیطی چون گرما، اکسیژن یا رطوبت ایجاد می شوند، لذا تولید سموم قارچی بطور معنی داری بسته به منطقه، سال و فصل متنوع می باشد. علاوه بر این تنوع در وضعیت های رویشی ، انباری و دست ورزی نیز بر سطوح سموم قارچی در بخش های منفرد مواد خام تاثیر گذار است. در این مقاله ما عمومی ترین موضوعات مرتبط با سموم قارچی که توسط متخصصین تغذیه، تولید کنندگان مواد غذایی و کشاورزان مطرح شده را مورد ارزیابی قرار داده و بهترین تجربیات برای مبارزه با این دشمنان نامرئی در غذای دامی را ارائه نموده ایم.
تعیین سطوح آلودگی واقعی سموم قارچی
متاسفانه هیچ سطح ایمنی برای سموم قارچی متصور نیست، زیرا سموم قارچی قادرند اثرات منفی هم بر خود و هم دیگر سموم قارچی داشته باشند . معیار هایی عملی برای بیشینه سطوح مطلوب که مربوط به تعداد محدودی از سموم قارچی است وجود دارد، اگر چه این معیارها به استثناء آفلاتوکسین B1 الزاماً قانونی نیستند. متاسفانه هیچ توافق بین المللی در خصوص این سطوح با این تنوع گسترده ممالک وجود ندارد.
این محدوده های توصیه شده هرگز بعنوان یک آستانه ایمن مد نظر نیستند زیرا سطوح پایین تر اگر چه موجب بروز نشانه های آشکار نمی شوند ولی چنانکه امروزه تحقیقات نشان می دهد سبب بروز آسیب هایی در سطح یاخته ای در روده ها و دیگر اندامها می شوند. نخستین قدم در برنامه کاهش سموم قارچی تعیین و شناسایی سطوح واقعی آلودگی با سموم قارچی است. تجزیه و تحلیل سموم قارچی عموماً محدود به شناسایی آفلاتوکسین B1 ؛ دی اکسی نیوالینول(DON) ؛ زیرالینون (ZEA) ؛ اوکراتوکسینA (OTA) ؛ سم T-2 و فومونیزینز(FUM) بوده ،که در مجموع به Big6 معروفند، اما در خصوص 500 نوع سم قارچی دیگر و مشتقات آنها چه؟ به هر با با پیشرفت های حاصله در آزمونهای تشخیصی و فراوانی تجزیه و تحلیل ، کشاورزان و تولید کنندگان محصولات غذایی انتظار ارزیابی های مبتنی بر بار سموم قارچی را دارند. بعنوان مثال با شناسایی بهتر اثرات منفی سطوح پایین آلوگی هایی سموم قارچی ، اکنون تولید کنندگان بطور منظم تجزیه و تحلیل فومونیزینز و دی اکسی نیوالینول را بعنوان آئینگان مدیریتی رایج خود اجرای می نمایند. در نتیجه پژوهشهای اخیر در گستره ای وسیع روشن شده که شماری از سموم قارچی جدید و نوپدید مانند اننیاتین یا آن سمومی که توسط گونه های آسپژیلوسی تولید می شوند همچون اسید تنوآزونیک در محتوای مواد غذایی حضور دارند. مهمتر اینکه بسیاری از تحقیقات اخیر نشانگر قابلیت سمی این سموم قارچی برای حیوانات می باشد. متاسفانه با نادیده انگاشتن این خطر های بالقوه موجود ما دورنمای محدودی از تصویر کلی داریم.
توجه بر روند عرضه سموم قارچی
درحالی که معلوم شده بار بالای سموم قارچی دارای اثرات مشهود و واضحی بر سلامتی و کارایی دامها است، زمانی که این مواجه در سطح پایینی باشد نشانه های بیماری سخت تر شناسایی شده و بطور بالقوه ای منجر به این می شود که ضایعات ناشی از سموم قارچی حاصل عوامل دیگر ارزیابی گردد. سموم قارچی تهدیدی نا مشهود هستند، به چشم ما نیامده و به سختی در سطح دامی شناسایی می گردند. در حالی که رهنمود های تنظیمی رایج تنها اثرات مواجه با یک سم را مد نظر دارند ولی عملاً این امری نادر بوده زیرا که کپک ها در تحت شرایط محیطی همسان سموم متعددی را تولید می نمایند. این بدین معنی است که اگر چه مواجه با سطوح پایین سموم و یا آلودگی همزمان سموم قارچی ممکن است موجب بروز نشانه های آشکار بیماری نگردد ، اما این سموم در میان بزرگترین عوامل تاثیر گذار بر کارآیی دامی و افت بهره وری جای دارند. ما تنها با توجه به سموم قارچی در سطح غذای دام تصور بزرگتر را از دست می دهیم. بدین ترتیب ما به روشنی پایش دام را از دست می دهیم .
لذا ضروری است تا تجزیه و تحلیل های غذایی و خونی را با هم ادغام نموده تا بتوانیم تاثیرات واقعی سموم قارچی را بر دام اندازه گیری کنیم. بر اساس نتایج نهایی تجزیه و تحلیل غذا یا مواد خام ، تولید کنندگان قادر خواهند بود تا یک تخمین خطر از وضعیت موجود تولید خود را از تهیه کنندگان افزودنی های غذایی به منظور اتخاذ بهترین تصمیم در رابطه با مدیریت سموم قارچی در آسیاب غذا بدست آورند ، همچنین در خصوص استفاده از ترکیبات غیرفعال کننده سموم قارچی تصمیم بگیرند، بدین ترتیب تولید کنندگان می توانند مدیریت مقرون به صرفه ای در خصوص خطر سموم قارچی داشته باشند.
جستجوی تجزیه و تحلیلی بی وقفه
در شرایط میدانی و عملی نبود اطلاعات بی وقفه ، تجزیه تحلیل های گاه و بیگاه ، نتایج تاخیری و نبود داده های یکپارچه و یا استاندارد شده همگی از عوامل سهیم در اتخاذ تصمیم های غیر موثر هستند . در خصوص مدیریت سموم قارچی رهیافت های بی هدف می توانند منجر به اتلاف زمان و پول می شوند. اتخاذ یک راهبرد کنشگرانه از میان بهترین روشهای کنترلی می تواند مولد راه حل هایی اساسی باشد و در عین حال ایمنیت غذایی را بهتر نماید.
ارزیابی محلول های افزودنی غذایی برای تخفیف سموم قارچی
علارغم اثرگذاری مسلم بسیاری از مواد تخیفف دهنده سموم قارچی که شامل اجزای سازنده متنوعی چون خاک رسهای طبیعی و تغییر شکل یافته ، زغال فعال شده، دیواره های یاخته مخمر و افزودنی های گیاه زاد هستند ، برخی از سموم قارچی به سختی با این مواد پیوند می یابند و تهیه یک محلول 100 درصدی از این مواد عملی نیست. از طرفی این فرض نیز وجود دارد که سازوکار های دفاعی در تخفیف تهدیدات سموم قارچی همچون حمایت یکپارچگی روده ای و مهار کپکی میتوانند قابل توجه باشند. محلول های افزودنی وسیع الطیف با بکار گیری ابزارهای میکروبی و آنزیمی خنثی کننده سموم قارچی چنانچه آلودگی همزمان با سموم قارچی وجود داشته باشد راه حلی است که عموماً توصیه می شود. فرض بر این است که استفاده از محصولات آنزیمی، مخمری، جلبکی، یا مواد معدنی در کنترل سموم قارچی وابسته به دوز است: هرچه سطح چالش بالاتر به همان میزان نیز میزان محصول کنترلی سم قارچی مورد نیاز بیشتر. ارزیابی هزینه ای در این موارد دشوار می باشد زیرا که تاثیر این محصولات بر دام بسته به گونه، سن، جنس ، نوع تغذیه ، عوامل محیطی و البته میزان و نوع سم قارچی و طول زمان مواجه با سم متنوع می باشد.
ضمناً ارزیابی های مداوم در خصوص تاثیرات سموم قارچی بر عملکرد دام مقوله ای بنیادین برای تولید کنندگان محصولات غذایی دام است، این امر تا اندازه ای به جهت ایمنیت و بهره وری دام بوده، اما همچنین به منظور اطمینان از رضایت تولید کنندگان به جهت اجرای راهبردهای تخفیفی نیز می باشد. بعنوان مثال ترکیبات غیرفعال کننده سموم قارچی بعنوان یک هزینه توسط تولید کنندگان خوراک دامی محسوب می گردند، اشخاصی که به دقت بازگشت سرمایه خود را مدیریت می نمایند. برای این دسته از تولید کنندگان درصورتی که هیچ تاثیر قابل اندازه گیری موجود نباشد دلیلی بر سرمایه گذاری در مدیریت سموم قارچی مطرح نیست.
مرور دقیق کارآزمایی ها و پژوهش ها
زمانی که در خصوص محصولات تخفیف دهنده سموم قارچی پژوهش یا سرمایه گذاری می شود این توصیه ها به تولید کنندگان پیشنهاد می شود: از قضاوت در مورد تاثیر محصولات سموم قارچی بعمل آمده دربررسی های محیط های آزمایشگاهی بایستی اجتناب ورزید زیرا که این ارزیابی ها همگرای با نتایج درونی بدن نیستند، بعنوان مثال با DON و دیگر تریکوتیسنها، FUM ، OTA و بسیاری از دیگر سموم قارچی . اغلب تهیه کنندگان کارآیی محصولات خود را از طریق مطالعات مرتبط آزمایشگاهی اثبات می نمایند بطوری که در بسیاری از موارد هیچ کاری در مورد تاثیر بر محیط های درونی بدن بعمل نیامده. علاوه بر این برخی از این محصولات می توانند اثرات ناسازگاری داشته باشند ، همچون بیش فعال سازی سامانه ایمنی ، بدام انداختن مواد مغذی کلیدی، افزایش غلظت های DON در بخشهای انتهایی روده و یا حتی باردار کردن دام با سطوح بالایی از فلزات سنگین. یک برنامه تخفیفی سم قارچی مبتنی بر علم بوده و بر اساس شانس و اقبال نمی باشد. فنآوری های تخفیفی نیازمند اثبات قابلیت خنثی سازی سموم قارچی خود بطور سامانه ای و نه تنها بر کارآیی دامی هستند. البته این امر رایجی است تا تاثیر یک محصول کنترلی سموم قارچی را بر اساس تجزیه و تحلیل های آزمایشگاهی تفسیر نمود . به هر حال به منظور همگرایی بهترین ، تاثیر گذاری یک محصول ارائه شده بایستی همواره نتایج حاصل از مطالعات حیوانی را مورد ارزیابی قرار دهد .
انتخاب رهیافتی همه جانبه گرایانه
به گمان تهیه کنندگان، برنامه های مدیریتی همه جانبه گرایانه سموم قارچی از بهترین و مقرون به صرفه ترین رهیافتها به منظور تخفیف اثرات آلودگی سموم قارچی در غذا و اثرگذاری بر بهداشت و بهره وری دام می باشند. بعنوان مثال در تولید پسا مکمل رشد پادزیستی ، سموم قارچی می توانند دامها را مستعد بیماریهای نمایند که بعبارتی ترکیبات پادزیستی آنها را کنترل خواهند نمود و آنها را برای تولید کننده کمتر آشکار می سازند. بسته به گونه ها بدون ترکیبات پادزیستی بیماری های جدید ، چالش های روده ای معدی و تظاهرت رفتاری در خط مقدم قرار گرفته و آلودگی سموم قارچی از علل مسبب نهفته است. لذا تصور می شود افزودن راهبرد تخفیفی سموم قارچی در این جا اثرات سموم قارچی را کاهش داده و متعاقباً شانس اینکه بیماری ها در روده ایجاد شده و گسترش یابند را کاهش می دهد.
لذا ضروری است تا توجه داشت که دیگر عوامل تنش زای را علاوه بر مواجه با سموم قارچی بایستی مورد توجه قرار داد. دامها در شرایط واقعی پرورشی با تمامی تنش ها بعنوان مثال؛ شرایط آب و هوایی، کیفیت پایین خوراک دام، تغییر جیره غذایی و دیگر موارد مواجه بوده و همواره در تحت آلودگی های سموم قارچی قرار دارند. بدین لحاظ فنآوری های جامعی با شیوه های عمل چندگانه که دامها را از چندین جهت حمایت نموده و دفاع طبیعی آنها را بالا می برند مورد نیاز می باشد. سطح تحمل دامها برای سموم قارچی مطابق با وضعیت های ایمنی دام تغییر می نماید. زمانی که سطح تحمل دامها به دلیل تنش کاهش می یابد، حتی سطح اندکی از سموم قارچی قادر است خطری برای باروری و بهداشت دام بوجود آورد که سبب افت سود برای تولید کننده خواهد شد.
پیشگیری بهتر از درمان می باشد
تخفیف آلودگی سموم قارچی در خوراک دامی نیازمند یک رهیافت یکپارچه پیشگیرانه است . تمرکز بر مدیریت کیفی غلات و رطوبت ، مراکز داغ را در صندوق های ذخیره کاهش داده و بکار گیری از مهار کننده های کپک می تواند به محدود سازی شانس توسعه و گسترش کپکها و سموم قارچی کمک نماید. آزمایش غلات وارد شده از نظر سموم قارچی مشخص می کند که کدام نوع سموم قارچی در غلات موجود بوده و سطح آنها به منزله کلیدی است برای تعیین و نشانی یابی خطرات سموم قارچی پیش از تولید خوراک دام. اجرای یک برنامه آزمایش جامع سموم قارچی که نوعاً شامل ارسال مکمل ها یا آسیاب های غذا جهت تایید آزمایشگاهی است امری حیاتی به منظور کنترل نه تنها سموم قارچی بلکه همچنین هزاران بیماری و وضعیت هایی است که آنها می توانند ایجاد کنند. از افزودنی های غذایی استفاده شود که برای سموم قارچی طراحی شده اند، در این افزدنی ها بر روی ملکولی کارشده که این محصولات سموم قارچی را هدف قرار داده ، انها را تقلیب و جدانموده و آنها را از طریق مجرای روده ای معدی بجای جذب شدن به خروج از مجرا هدایت می کنند. به آلودگی همزمان سموم قارچی توجه شود، مواد جاذب سموم قارچی با گستره وسیع قابلیت اتصالی به تولید کنندگان در تولید محصولات سالم یاری می رسانند.
