بیماری تنفسی مختلط در گوساله های شیری
Respiratory disease complex in dairy calves
بیماری تنفسی مختلط در گوساله های شیری
دو عامل برجسته تلفات در گوساله های از شیر گرفته نشده عبارتند از اسهال و بیماری تنفسی مختلط گاوی (BRD) . تلیسه هایی که ابقاء شده اند به گاوهای بالغ ضعیفی بدل می شوند.بیماری تنفسی در گوساله ها بواسطه آزردگی و آماس وپاسخ التهابی در مجرای تنفسی فوقانی مشخص می گردد. زمانی که این گوساله ها درمان نمی شوند در غالب موارد به التهاب ریوی نایژه ای پیشرفت می کنند. بیماری بطور قراردادی بعنوان یک بیماری با طبیعت ذاتاً ویروسی که بطور ثانویه با عامل میکروبی اختلات می یابد شناخته می شود. این واکنش ویروسی باکتریایی بواسطه عواملی از محیط گوساله ها و یا وضعیت ایمنی آنها تسهیل می گردد. یک جزء حیاتی از نشانی یابی بیماری تنفسی مختلط تعیین عامل آن می باشد. درمان موثر بایستی با شناسایی صحیح عوامل مرضی معین گردد زیرا استفاده بی بندو بار ومبتنی بر شانس و اقبال از ترکیبات پادزیستی به منظور مقابله با باکتریهای ثانویه توصیه نمی شود. نمونه گیری از مجرای تنفسی بسیار توصیه می گردد که شامل اخذ پندکهایی (سوآپ) از بخش عمقی بینی حلقی ، شستشوی نایی و شستشوی غیر اندوسکوپی نایژکی حبابچه ای است. همچنین آزمون واکنش زنجیره ای پلیمراز(PCR) نیزعمومیت یافته که دارای مزیت های اصلی به قرار زیر است: ویروسها و باکتری ها قابل سنجش هستند، حساسیت آزمون بالا است واین امکان وجود دارد تا از نمونه های ادغام شده گروهی از گوساله آزمایش بعمل آورد. به منظور ممانعت از این مشکل هزینه ای به هر حال حائز اهمیت خواهد بود تا هر دو عوامل مستعد کننده و عوامل خطر عامل بیماری زای خاص ذکر شوند.
عوامل مستعد کننده
آغوز و محیط : پیش از آن که سامانه ایمینی در گوساله تکمل شود گوساله های تر بایستی به منظور بقاء در چالش میکروبی مورد مواجهه پس از تولد ایمنیتی کافی کسب نمایند. لذا نیازمند اتکای بر ایمنیت غیرفعال دریافتی از گاو به طریق آغوز می باشند. گوساله ها بایستی 3 تا 4 چارک از آغوز کیفیت بالا را در طی 1 ساعت از تولد و 3 چارک اضافی نیز در طی 12 ساعت دریافت نمایند. یک روش به منظور تایید اینکه آغوز ایمنیت کافی را تامین می نماید، اندازه گیری مستقیم گلوبولین های ایمنی یا پروتئین تام سرم خون است. پروتئین تام سرم با دستگاه ریفراکتومتر سنجیده می شود که همگرایی بالایی با سطوح ایمونوگلوبولین نوع G سرم دارد. بهتر آن است که پروتئین تام سرم در یک گروه از گوساله ها اندازه گیری شود تا اینکه در گوساله ها بطور انفرادی خوانده شود. حداقل 80 درصد از این گوساله ها دارای سطح پروتئینی 5.5 گرم در دسی لیتر یا بالاتر می باشند. تجویز به موقع آغوز حیاتی است ،لذا بایستی بطور صحیح دستمالی گردد، چرا که می تواند محیط رشد ایدآلی برای باکتری ها باشد. لذا حیاتی خواهد بود تا در صورتی که به فوریت مورد استفاده قرار نمی گیرد ، آن را در یخچال قرار داده یا منجمد نمود. انجام پاستوریزاسیون دردامداری روش جایگزین دیگری است ، زیرا که این عمل بر روی گلوبولین های ایمنی تاثیری نمی گذارد. پاستوریزه های وعده ای دمای نسبتاً پایینی را مورد استفاده قرار داده و در آنها زمان حرارت دهی طولانی است(60درجه سانتی گراد در 60تا 120 دقیقه) . پروش گوساله ها در حصار های بسته سهل و آسان می باشد و تنها مشکل در آن این است که هوای گرم و ایستا می تواند حاوی گاز های بالقوه زیانبار (مانند آمونیوم)، بوی نامتبوع، غبار و ریزاندامگان ( مانند هاگ های قارچی، ویرس ها،و باکتری ها) باشند. آمونیاک حبابچه های ریوی را تخریش نموده و ذرات غبار در غالب مواقع حامل عامل میکروبی هستند که به بافت ریوی رسیده و تکثیر می یابند. دیگر عواملی که خطر بروز بیماری تنفسی مختلط گاوی را افزایش می دهد عبارتند از نگهداری توام با گاوها در طی نخستین هفته زندگی گوساله ،داشتن اختلاف سنی بیش از 2 ماه در یک گروه پرورشی، رخداد اسهال پیشین، و قرار دادن گوساله ها درکنار دامهای دیگر برای بیش از 24 ساعت پس از تولد . داشتن کارتیه ای تمیز و خشک به منظور کاستن از وقوع بیماری های تنفسی مختلط گاوی امری است حیاتی. به منظور کاستن از تعداد باکتری ها ، مساحت جایگاه نگهداری (3 متر مربع برای هر گوساله یا بیشتر) را افزایش داده ودمای جایگاه را کاهش می دهند. دمای خنک (5 درجه سانتی گراد) جایگاه نگهداری سودمند است زیرا رشد باکتریایی در تحت شرایط سرما کاهش می یابد. گوساله های که در معرض شرایط خنک هستند از جیره رشد آغازین دانه ای(grain starter) بیشتر خواهند خورد و ضریب رشد خوب و ثابتی خواهند داشت. تهویه مناسب و کافی (بدون کوران هوا) شمار باکتریایی ومیزان آمونیاک را کاهش می دهد. به منظور مقابله با دمای سرد گوساله ها نیازمند تغذیه کافی و سطح استراحتی(بستر) خشک و به خوبی عایق هستند. شاخص های مورد درخواست در بستر گوساله ها عبارتند از قابلیت جذب رطوبتی خوب و توانایی حفظ گرمای بدن . کاه گندم به گوساله اجازه می دهد تا لانه گزینی نموده و دمای سطحی گرمتری در مقایسه با پوسته برنج و تراشه ای چوب داشته باشد ؛ ماسه تمیزتر بوده اما سرد تر است.
عوامل تعیین کننده:
ریزاندامگان. فرض نمایید گوساله ها از طریق آغوز ایمنیت کافی را بدست آورده اند ، قدم مهم بعدی کاهش چالش ومواجهه با میکروبها است . به منظور نائل آمدن به این امر جدا سازی گوساله از گاو در سریع ترین وقت ممکن بایستی انجام شود. گوساله ها را در اتاقک های محصور انفرادی قرار دهید که به ممانعت از تماس دماغ به دماغ گوساله ها با دیگر گوساله ها کمک می نماید. این کار گوساله را در مقابله با تنش ها بواسطه کاستن از تماس با عوامل بیماری زای برآمده از گاوها و دیگر گوساله ها یاری می نماید. بایستی بستری خشک و فراخ که راحتی و عایق بندی سرمای را برای گوساله فراهم می سازد ، مهیا نمود. اطمینان حاصل شود که مواد بستر غبار زا نیست (مانند خاک اره ) زیرا غبار موجب تخریش مجرای تنفسی شده و حمله عوامل باکتریایی را تسهیل می نماید. واکسن های زیادی برای پیشگیری از اسهال ویروسی گاوی دردسترس می باشد. دیدگاههای عرفی بر این باور اند که معمولاً پادتن های دریافتی گوساله ها از طریق آغوز موجب بی اثر شدن تجویز واکسن ها می شود. پژوهش های اخیر نشان داده که واکسن های زنده تعدیل شده علارغم عدم توانایی در اندازه گیری پاسخ پادتنی فعال در جریان خون یک پاسخ محافظتی را تحریک می نماید. یک مثال استفاده از واکسن های IBR/Pi3 در گوساله های کمتر از یک ماه سن است. کار دیگری نشان داده که ویروس زنده تعدیل شده به هنگام ارائه به گوساله های جوانی به سن شش هفتگی ایمنیت را فراهم می سازد. صرف نظر از موثر بودن واکسن ها در هنگام تجویز به گوساله های جوان برای مقابله با عوامل التهاب ریوی باکتریایی همچون پاستورلا مولتیسیدا، مانهایمیا همولیتیکا یا مایکوپلاسما بوویس گزارش های اندکی انتشار یافته است. یک مقاله جدید بعنوان مثال تلاش نموده تا عوامل خطر بیماری زای خاص برای ویروس ها و باکتری های دخیل در همه گیری های BRD را معین نماید. چنانکه انتظار می رفت این مطالعه نشان داد که همه گیری BRD در زمستان به اوج رسیده و اساساً منشاء ویروسی داشته. کرونا ویروس گاوی(BCoV) شایع ترین ویروس بوده ( عموماً بعنوان عامل اصلی در حال افزایش شناسایی شده) ، که بعد از آن ویروس پیوست یاخته ای تنفسی گاوی(bRSV) قرار دارد. در گله های همباش شده تنها 36.8 درصد همه گیری بیماری تنفسی گزارش گردیده ، در حالی که بیماری های تنفسی بومی 63.2 درصد بوده. در زمان نمونه گیری 44.0 ± 30.1 درصد از گوساله ها برای هر دو نوع گله های همه گیر و بومی BRD داشته اند. ویروس در 58.6درصد از همه گیری ها به شرح ذیل شناسایی شده: 29.4درصد ویروس پیوست یاخته ای تنفسی گاوی(bRSV) ، 8.1 درصد پاراآنفولانزای نوع 3(PI-3) و 38.4 درصد کرونا ویروس گاوی(BCoV) . ویروس های متعددی در 13.3 درصد از گله ها دخیل بوده ، تنها 4 گله bRSV را بعنوان عامل بیماری زای منفرد نشان داده اند. شیوع باکترایی 41.2 درصد مانهایمیا همولیتیا، 89.1 درصد پاستورلا مولتیسیدا،36.4 درصدهیستوفیلوس سومنی، و 33.3 درصد مایکوپلاسما بوویس بوده است.در 61 درصد از همه گیری های مایکوپلاسما بوویس یک ویروس نیز جدا گردیده (72 درصد کروناویروس گاوی، 16 درصد پاراآنفولانزای نوع 3 و 12 درصد ویروس پیوست یاخته ای تنفسی گاوی bRSV).
عوامل خطر ویژه ویروسی و باکتریایی
عوامل ملازم با bRSV مثبت عبارتند از روزهای طی شده با نشانه هایی بالینی پیش از نمونه برداری ، درصد گوساله ها دارای نشانه های تنفسی، بیماری های تنفسی بومی، مایه کوبی انجام شده بر علیه bRSV ، مثبت بودن شویش حبابچه ای نایژکی، و فصل. در زمستان(دی تا اسفند) bRSV بطور معنی داری وفور بیشتری در مقایسه با تابستان و بهار دارد. برای باکتری ها ارتباطاتی بین نتایج مثبت مانهایمیا همولیتیکا و اندازه گروه جایگاه ، نوع بستر و نتایج مثبت کروناویروس گاوی وجود دارد. تجزیه و تحلیل هموفیلوس سومنی ارتباطات مثبتی را با مایه کوبی مانهایمیا همولیتیکا ، نوع بستر و اندازه گله معین نموده. نهایتاً اینکه در مورد مایکوباکتریوم بوویس حیوانات اخیراً خریداری شده موجود در همان فضا هوا مهمترین عامل بوده است. کروناویروس های گاوی هنوز بعنوان اصلی ترین آغازگر عفونت های تنفسی ثانویه در بیماری تنفسی مختلط گاوی در گوساله ها مورد توجه هستند. در این مطالعه ویروس فوق ملازم با مانهایمیا همولیتیکا بوده. دیگر ویروس جدا شده علارغم دفعات بالای مایه کوبی در این گله ها ویروس پیوست یاخته ای تنفسی گاوی بوده . ویروس پاراآنفولانزای نوع 3 غالباً بعنوان یک عامل منفرد شناسایی نشده ولی همواره توام با ویروس پیوست یاخته ای تنفسی گاوی بوده . علارغم اینکه مایکوپلاسما بوویس معمولاً بعنوان یک عامل بیماری زای مزمن شناخته شده ، در این تجربه غالباً در همه گیری های حاد شناسایی شده است.در ثلث گله ها مانهایمیا همولیتیکا وهیستوفیلوس سومنی حضوری توام با پاستورلا مولتیسیدا داشته که به نظر می رسد در همه جا موجود می باشد. گروه های بزرگ گوساله ها (بیش از 5 تا) میزان شیوع بالایی از مانهایمیا همولیتیکا داشته اند. استفاده از خاک اره عامل خطر آفرینی برای هر دو باکتری مانهایمیا همولیتیکا و هیستوفیلوس سومنی است. به خوبی روشن شده که خاک اره سبب تخریش مجرای تنفسی شده و در زمانی که مرطوب است ، ممکن است تنش سرما یی را که قبلاً به آن اشاره شده بدتر نماید. گله های مایه کوبی شده و نشده دارای میزان شیوه مشابهی از عوامل بیماری زا هستند. فرضیه مولفین بر این است که واکسن ها بیش از آنی که موجب پیشگیری از بروز آلودگی شوند سبب کاهش انتشار ویروس و نشانه های بالینی می گردند. می توان نتیجه گرفت که عفونت های ویروسی مستعد کننده بیماری تنفسی مختلط هستند. همچنین معلوم شده که ویروس پیوست یاخته ای تنفسی گاوی نقش مهمی در همه گیری های بیماری تنفسی مختلط بویژه در طی زمستان داشته. کرونا ویروس های گاوی در این تجربیات ملازم با مانهایمیا همولیتیکا بودند. برای متخصصین بهداشت دامی حائز اهمیت است تا همچنین به عوامل مستعد کننده ای همچون انتخاب بسترنیز توجه داشته باشند.
منبع:
Pardon, J. Callens, J. Maris, L. Allais, W. Van Praet, P. Deprez, and S. Ribbens. 2020. Pathogen-specific risk factors in acute outbreaks of respiratory disease in calves. J. Dairy Sci. 103:2556-2566.