(metabolic asidosis in calf) اسیدوزمتابولیکی در گوساله ها
گوساله 2 ماهه ای که از 10 روز پیش دچار اسهال مزمن بوده و علارغم درمانهای اعمال شده با مشاوره داروخانه نتیجه ای بدست نیامده.
امروز گوساله زمین گیر شده و توان بلند شدن ندارد، چشمها چندان به گودی نرفته دمای بدن 38 نشانه های اختلال تنفسی وجود ندارد
و گوساله چندان کم آب به نظر نمی رسد. مخاطات چشمی نسبتاً پرخون می نماید و اسهال حالت موکوسی حاوی خون دارد.
باز تاب مکش در گوساله وجود نداشته و حالت افسردگی نسبی وجود دارد.
اقدامات درمانی :
مایع درمانی بصورت تزریق درون سیاهرگی با محلولهای رینگر و دکستروز(یک لیتری) آغاز گردید ، بیکربنات سدیم 8.4 درصد بصورت مخلوط در محلولهای فوق مورد استفاده قرار گرفت. دگزامتازون و ترکیب آمپی سیلین و جنتامایسین داخل سرم دکستروز نیز بکار رفت. ادامه درمان بصورت مایع درمانی خوراکی بی کربنات و الکتروبالانس پاسخ درمانی را در پی داشت.
اسیدوز متابولیک در گوساله ها
اسیدوز متابولیک عموماً در گوساله های اسهالی ایجا می شود، بنابر این تشخیص اسیدوز و تعیین میزان آن بر اساس نشانه های بالینی حائز اهمیت می باشد. سابق بر این تصور می شد که اسیدوز متابولیک در گوساله ها همگرای با میزان کم آبی ناشی از اسهال است. ولی به هر حال امروزه اثبات شده که میزان اسیدوز همگرای با توانایی مکیدن گوساله، میزان سستی آن و سن گوساله است. نشانه های مربوط به سامانه عصبی مرکزی چون افسردگی ، کاهش بازتاب مکش ضعف در بلند شدن(زمین گیری) همگی به میزان زیادی همگرای با اسیدوز متابولیک هستند.
مضافاً بایستی به این نکته توجه نمود که بروز اسیدوز متابولیک در گوساله های اسهالی با سن کمتر از 8 روز در مقایسه با گوساله هایی که بالاتر از 8 روز سن دارند ضعیف تر می باشد. همچنین توجه به این نکته حائز اهمیت است که گوساله های اسهالی ممکن است کم آبی چندان نداشته و حتی حالتی عادی داشته باشند ولی نشانه های بالینی اسیدوز متابولیک را نشان دهند همچون سستی ، عدم تعادل و کاهش توان مکیدن و بازتاب پانیکولوس. این افسردگی سامانه عصبی مرکزی ، محتملاً مربوط به اسیدوز ناشی از اسید لاکتیک نوع D می باشد و لازمه درمان آن تجویز درون سیاهرگی بی کربنات سدیم است. برای تخمین میزان اسیدوز متابولیک بر مبنای کمبود بازی می توان از جدول زیر استفاده نمود .
|
کسر بازی (میلی مول در لیتر) بیشتر از 8 روز سن |
کسر بازی(میلی مول در لیتر) مساوی یا کمتر از 8 روز سن |
رفتار گوساله |
|
(مایعات خوراکی) 10 |
(مایعات خوراکی) 0 |
ایستاده، بازتاب مکش قوی، حفره دهانی گرم |
|
10 |
5 |
ایستاده ، بازتاب مکش ضعیف، حفره دهانی سرد |
|
15 |
10 |
زمین گیری جناغی،نبود بازتاب مکش، حفره دهانی سرد |
|
20 |
10 |
زمین گیری به پهلو، نبود بازتاب مکش، حفره دهانی سرد |
وقتی میزان کم آبی و اسیدوز متابولیک بطور تخمینی مشخص شد ،مایع درمانی را می توان بطور متناسب و مناسب انجام داد. در گوساله هایی که کم آبی کمتر از 8% بوده و نشانه های عصبی عادی است می توان مایع درمانی را بصورت خوراکی انجام داد ولی در گوساله هایی که کم آبی 8% یا بیشتر است و نشانه های عصبی شامل سستی، زمین گیری یا عدم توانایی در مکش وجود دارد نیاز به مایع درمان از طریق وریدی است .
در مایع درمانی چه اهدافی را دنبال می کنیم؟
- استفاده از سدیم کافی به منظور عادی سازی حجم مایع درون یاخته ای.
- فراهم سازی عواملی که روند جذب سدیم و آب را از روده ها تسهیل نمایند.
- فراهم سازی عوامل قلیایی
- فراهم سازی انرژی
غلظت سدیم پیشنهادی بایستی بین 90 و 130 میلی مول در لیتر باشد. سدیم جزء مهمی از مایع برون یاخته ای بوده و به منظور بازیافت حالت معمول آبداری بدن عنصری حیاتی است. کلر نیز در اسهال از بدن دفع می شود ولی کمبود آن به میزان کمبود سدیم معنی دار نیست. غلظت الکترولیتی پیشنهادی برای آن بین 40 تا 80 میلی مول در لیتر توصیه می شود. علارغم معمول یا بالا بودن سطح پتاسیم سرمی در غالب موارد اسهال گوساله های فوق معمولاً بدلیل دفع پتاسیم از مدفوع دچار کمبود پتاسیم هستند، افزایش پتاسیم سرمی بدلیل جایجایی ثانویه برون یاخته ای ناشی از اسیدوز متابولیک است. از این رو افزایش پتاسیم در محلول های الکترولتی خوراکی با اهمیت بوده و توصیه می شود تا غلظت آن بین 10 تا 30 میلی مول در لیتر باشد.
برای اینکه سدیم بطور عمومی از مجرای روده کوچک جذب شود بهتر است با گلوکز یا اسید های آمینه همراه باشد .البته توام بودن سدیم با گلوکز و اسید های آمینه بطور همزمان برای رسیدن به میزان جذبی بهتر ضرورتی ندارد. ولی به هر حال این نکته که نسبت گلوکز به سدیم جهت تسهیل در روند ترابرد سدیم 1:1 و 1:3 باشد حائز اهمیت است. فایده دیگر حضور گلوکز در محلول های الکترولیتی خوراکی فراهم شدن منبع فوری انرژی برای گوساله ها می باشد. در مایع درمانی خوراکی توجه به این نکته حائز اهمیت است که بدانیم تثبیت اسمولیتی محلول برای 600 میلی اسمول در لیتر بدلیل فراهم آمدن محلولی پرکشش (هیپر تونیک)که سبب حمایت تغذیه ای بیشتری در مقایسه با محلول های هم کشش(ایزوتونیک) می شود، مفید تر خواهد بود( بعنوان جایگزین شونده های شیری در تثبیت گلوکز معمول مناسب تر هستند) . البته مقادیر بالاتر از 600 میلی اسمول در لیتر توصیه نمی شود چرا که موجب بدتر شدن اسهال خواهد شد.
وجود عوامل قلیایی کننده در محلول های خوراکی درمانی برای گوساله های اسهالی دچار اسیدوز متابولیک ضروری است. عمومی ترین عوامل قلیایی مورد استفاده عبارتند از استات، پروپیونات و بی کربنات . باید همواره در خاطر داشت که یک گوساله مبتلا به اسیدوز شدید نیاز به مایع درمانی با تجویز وریدی دارد تا PH معمول خون را بازیابد. استات و پروپیونات هردو عوامل قلیایی کننده پیش تاز تری در مقایسه با بی کربنات هستند. استات و پروپیونات موجب تسهیل روند جذب سدیم و آب شده و هر دو طی روندهای سوخت و سازی به انرژی تبدیل می شوند. علاوه بر آن استات و پروپیونات موجب قلیایی شدن شیردان نمی شوند، بنابر این با سازو کار های ممانعت از تکثیر باکتریها داخلی نخواهند داشت و همچنین در روند لخته شدن شیر درون شیردانی نیز اشکالی ایجاد نمی کنند. در محلول های خوراکی توصیه می شود که عوامل قلیایی کننده به میزان 50 تا 80 میلی مول در لیتر وجود داشته باشند.
مایع درمانی درون سیاهرگی
این شیوه درمانی در گوساله هایی که که 8 درصد یا بیشتر کم آب شده و نشانه های افسردگی سامانه عصبی مرکزی یا ضعف عمومی دارند بکار می رود. معمولاً این گوساله ها بازتاب مکش نداشته و اسهال پیش رونده سریع داشته و با درمان خوراکی مایعات الکترو لیتی بهبود نیافته اند.
اهداف مایع درمانی درون سیاهرگی
بازگرداندن حجم معمول مایعات در گوساله ها ، اصلاح اسیدوز متابولیک، اصلاح افسردگی مغزی ، بازگرداندن بازتاب مکش، اصلاح اختلات الکترولیتی و اصلاح کمبود انرژی .
اولین قدم در مایع درمانی درون سیاهرگی گوساله ها برای هر گونه ای با محاسبه مایع از دست رفته از فرمول زیر برداشته می شود.
مایع جایگزین(لیتر)= درصد کم آبی X وزن بدن(گیلوگرم)
علاوه بر این بایستی اتلاف ناشی از اسهال جاری (تا 7 لیتر) و نرخ مایع نگهدارنده (80 تا 100 میلی لیتر در کیلو ) را نیز محاسبه نمود.
سپس درمانگر بایستی تصمیم بگرد چه نوع مایعی را برای درمان باید بکار برد؟
مایعات جبرانی انتخابی برای گوساله های اسهالی عبارتند از : محلولهای نمکی پرکشش وهم کشش(هیپرتونیک و ایزو تونیک) ، محلول بی کربنات سدیم هم کشش و پر کشش، محلول لاکتات رینگر و دکستروز . تمامی این محلولها را می توان بطور تجارتی خرید یا بطور نسبتاً گرانتری در درمانگاه تهیه نمود.
محلولهای نمکی بهترین انتخاب برای جبران کم آبی بوده ولی در گوساله های اسهالی که دچار اسیدوز متابولیک هستند توصیه نمی شوند. استفاده از محلول های نمکی پر کشش در موارد زیر با احتیاط صورت می گیرد. گوسال های مبتلا به اسهال مزمن که بدلیل کم آبی شدید یا مصرف خوراکی محلول های الکترولیتی بیش از حد دچار بیش نمکی پیش هنگام شده اند .
رینگر لاکتات خود یک اثر قلیایی کننده دارد . این اثر به سرعت اثر بی کربنات سدیم نیست. علاوه بر این بایستی از مصرف رینگر لاکتات در گوساله هایی که اسیدوز شدید دارند اجتناب نمود زیرا که این گوساله محتوای اسید لاکتیک نوع D بالایی دارند و محلول رینگر لاکتات خود متشکل از اسید لاکتیک نوع Lو D می باشد . دکستروز در گوساله هایی که بی اشتهایی طولانی داشته و یا در گوساله هایی که کمی گلو کز خونی آنها با گلوکو متر معین شده بکار می رود.
در حالت کلی گوساله های اسهالی محتملاً دچار اسیدوز متابولیک شده و استفاده از محلول های بیکربنات سدیم هم کشش انتخابی ترین مایعات مصرفی برای درمان و اصلاح اسیدوز و کم آبی این نوع گوساله ها می باشند.کسر بازی را می توان از نشانه های بالینی که در جدول بالا اشاره شده تخمین زد و یا اینکه با اندازه گیری اضاف بازی بدست آمده از تجزیه گاز های خونی یا غلظت تام دی اکسید کربن پلاسما بدست آورد . با معین شدن این کسر بازی نیازمندی بیکربنات را می توان از فرمول زیر معین ساخت:
بیکربنات مورد نیاز(میلی اکی والان )= وزن بدن(گیلوگرم) x کسر بازی(میلی اکی والان در لیتر) 0.6
بی کربنات مورد نیاز را می توان بصورت بیکربنات هم کشش همراه با مایع حجیم کننده تزریق نمود یا اینکه محلولهای پرکشش بیکربنات سدیم را تزریق کرد. محلول های پر کشش بیکربنات سدیم بصورت 4.2 درصد، 5 درصد و 8.4 درصد هستند. محلول های 4.2 و 5 درصد را می توان به سرعت در گوساله های دچار اغماء پیش از درمانهای حجم دهنده تزریق نمود. محلول 8.4 درصد بیکربنات(1 میلی اکی والان در لیتر) را می توان برای احیای کردن گوساله در محلول نمک هم کشش رقیق نموده و بکار برد و یا می توان آن را به آهستگی و بدون رقیق سازی تزریق نمود. عموماً تزریق بیکربنات 8.4 درصد رقیق نشده زمانی کاربرد دارد که حیوان به شدت دچار اسیدوز بوده و سطوح سدیمی آن عادی است. بایستی توجه داشت که تزریق مستقیم بیکربنات سدیم 8.4 درصد می تواند موجب اثرات جانبی چون پرفشاری اسمزی مایع برون یاخته ای، کاهش پتاسیم سرمی ، افزیش سدیم سرمی ، افت کلسیم سرمی و بطور متناقض اسیدوز درون یاخته ای و مایع مغزی نخاعی گردد. بیکربنات پرکشش را نبایستی در در گوساله های مبتلا به بیماری های تنفسی بکار برد چرا که بدلیل ناتوانی این گوساله ها در دفع دی اکسید کربن از ریه ها ،خود اضافه بار دی اکسید کربنی دارند.
در استفاده از درمان بیکربناتی بایستی به غلظت پتاسیم توجه داشت. وقتی که بدن به PH فیزیولوژیک باز می گردد پتاسیم به درون یاخته ها حرکت نموده لذا توصیه می شود در دومین کیسه مایع هم کشش بکار رفته کلرید پتاسیم حدوداً 20 میلی اکی والان در لیتر اضافه شود.